Per la storia del breviario notato nel secolo XI
Un frammento alla Biblioteca Teresiana di Mantova
DOI:
https://doi.org/10.4312/mz.59.1-2.17-43Keywords:
breviary, neumatic notation, liturgy, northern ItalyAbstract
The essay will discuss the importance of two bifolia in the Teresian Library in Mantua as one of the earliest examples of notated breviary. A possible origin will be established on the basis of the analysis of the musical notation and textual script; a full transcription will also be provided.
Downloads
References
Fonti
Bologna, Biblioteca della Musica, Q.3, F 48.
Mantova, Biblioteca Teresiana, Pergamene sciolte, Cartella II, fasc. 5.
San Gallo, Stiftsbibliothek, cod. 387.
San Gallo, Stiftsbibliothek, cod. 413.
San Gallo, Stiftsbibliothek, cod. 414.
Vaticano, Biblioteca Apostolica, Vat. Lat. 14872, ff. 47–84.
Vaticano, Biblioteca Apostolica, Vat. Lat. 7018.
***
Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis. Volume 1, A–I, a cura di Société des Bollandistes. Bruxellis: Socii Bollandiani, 1898–1899. [BHL]
Deshusses, Jean, a cura di. Le sacramentaire grégorien: Ses principales formes d’après les plus anciens manuscrits. Edition comparative. Volume I, Le sacramentaire, le supplement d’Aniane. Spicilegium Friburgense 16. Fribourg: Editions Universitaire, 1971. [GRH]
Migne, Jacques-Paul, a cura di. Sancti Ambrosii Mediolanensis episcopi opera omnia: Tomi secundi et ultimi pars posterior. Patrologiae cursus completus, Series Latina XVII. Parigi: Jacques-Paul Migne, 1845. [PL XVII]
Migne, Jacques-Paul, a cura di. Venerabilis Bedae, Anglo-Saxonis presbyteri, opera omnia: Tomus quintus. Patrologiae cursus completus, Series Latina XCIV. Parigi: Jacques-Paul Migne, 1862. [PL XCIV]
Mohlberg, Kunibert, a cura di. Das fränkische Sacramentarium Gelasianum in alamannischer Überlieferung (Codex Sangall. No. 348): St. Galler Sakramentar-Forschungen I. Liturgiegeschichtliche Quellen 1/2. Münster: Aschendorff, 1918. [GES]
*******
Bibliografia
Batiffol, Pierre. Histoire du bréviaire romain. Parigi: Alphonse Picard et Fils, 1893.
Baudot, Jules. Le bréviaire romain: Ses origines, son histoire. Parigi: Librairie Bloud et Cie, 1907.
Baümer, Suitbert. Histoire du bréviaire. Parigi: Letouzey et Ané, 1905.
Callewaert, Camille. Liturgicae Institutiones. Volume 2, De Brevarii Romani Liturgia. Bruges: Romanitas Press, 1939.
Di Viesti, Pasquale. Catalogo degli incunaboli della Biblioteca Comunale Teresiana di Mantova. Firenze: Leo S. Olshki, 2017.
Fiala, Virgil E., e Wolfgang Irtenkauf. Die Handschriften der Württembergischen Landesbibliothek Stuttgart. Volume 3, Codices breviarii. Wiesbaden: Harrassowitz, 1977.
Gy, Pierre-Marie. “La mise en page du bréviaire.” In Mise en page et mise en texte du livre manuscrit, a cura di Henri-Jean Martin e Jean Vezin, 113–120. Parigi: Promodis, Editions du Cercle de la librairie, 1990.
Gy, Pierre-Marie. “Les premiers bréviaires de Saint-Gall (deuxième quart du XIe s.).” In Liturgie: Gestalt und Vollzug; Festschrift für Joseph Pascher zur Vollendung seines 70. Geburtsjahres, a cura di Walter Dürig, 104–113. Monaco: Hueber Verlag, 1963.
Huglo, Michel. Les livres de chant liturgique. Turnhout: Brepols, 1988.
Leroquais, Victor. Les bréviaires manuscrits des bibliothèques publiques de France. 5 volumi. Parigi: V. Leroquais, 1934.
Leroquais, Victor. Les bréviaires manuscrits des bibliothèques publiques de France. Volume Planches. Parigi: V. Leroquais, 1934.
Palazzo, Éric. “Genèse et développement du bréviaire.” In Histoire des livres liturgiques: Le Moyen Âge; Des origines au XIIIe siècle. Parigi: Beauchesne, 1993.
Righetti, Mario. Storia Liturgica. Volume 2, L’anno liturgico: Il Breviario. Milano: Ancora, 1955.
Salmon, Pierre. L’Office divin au Moyen Âge: Histoire de la formation du breviaire du IXe au XVIe siècle. Parigi: Éditions du Cerf, 1959.
Snoj, Jurij. “Music Fragments from Slovenia: Towards a Reconstruction of the Medieval Plainchant Manuscript Production.” Disiecta Membra Musicae: Studies in Musical Fragmentology, a cura di Giovanni Varelli, 97–115. Berlino: De Gruyter, 2020. https://doi.org/10.1515/9783110717884-005. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110717884-005
Van Dijk, Stephen Joseph Peter, e Joan Hazelden Walker, a cura di. The Origins of the Modern Roman Liturgy: The Liturgy of the Papal Court and the Franciscan Order in the Thirteenth Century. Edinburgh: Newman, 1960.
Varelli, Giovanni. “Aspects of Visuality in Nonantolan Music Script.” In Von der Oralität zum SchriftBild: Visuelle Kultur und musikalische Notation (9.–11. Jh.), a cura di Matteo Nanni e Kira Henkel, 105–122. Paderborn: Brill/Fink, 2020. DOI: https://doi.org/10.30965/9783846765043_008
Varelli, Giovanni. “Musical Notation and Liturgical Books in Late Carolingian Nonantola.” Diss. dottorale, University of Cambridge, 2017.
Varelli, Giovanni. “On Design, and the Historiography of Early Music Scripts.” In Scriptor, Cantor & Notator: The Materiality of Sound in Chant Manuscripts, a cura di Jean-François Goudesenne, Elsa De Luca e Ivan Moody. Turnhout: Brepols, 2023. DOI: https://doi.org/10.1484/M.MUSAM-EB.5.134475
Zerfaß, Alexander. “Das Brevier: Notizen zur Frühgeschichte einer kompositen Buchgattung des Stundengebets.” In On the Typology of Liturgical Books from the Western Middle Ages, a cura di Andrew J. M. Irving e Harald Buchinger, 591–604. Münster: Aschendorff Verlag, 2023.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Giovanni Varelli

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.