Teoretski pristopi k obravnavi leksikalnih nosilcev kulturnega pomena v južno- in zahodnoslovanskih jezikih

Agnieszka Będkowska-Kopczyk

doi:10.4312/jis.70.1-2.113-136

Avtorji

Agnieszka Będkowska-Kopczyk Univerza Bielsko-Biala

DOI:

https://doi.org/10.4312/jis.70.1-2.113-136

Ključne besede:

brezekvivalento kulturološko besedje, kulturemi, ključne besede kulture, kulturni stereotipi

Povzetek

Članek ponuja pregled teoretskih pristopov k obravnavi leksikalnih enot s kulturnim pomenom v slovanski jezikoslovni literaturi, zlasti v slovenski in poljski. Osredotoča se na dva glavna pristopa. Prvi se ukvarja z kulturnim besedjem, ki nima neposrednih ustreznic v drugih jezikih (brezekvivalentna kulturološka leksika), drugi pa z besedjem, ki je za določeno kulturo značilno in pomembno (ključne besede kulture). Oba pristopa povezuje termin kulturem. Članek analizira, kako različni avtorji opredeljujejo in razumejo predmet raziskav, katere termine zanj uporabljajo ter s katerimi pomenskimi področji se ukvarjajo. Na podlagi opravljene analize avtorica predlaga termin leksikalni nosilci kulturnega pomena kot nadpomenko za vse obravnavane termine, ker ta termin zajema širši razpon leksikalnih enot, ki so pomembne za prenos kulturnega pomena.

Prenosi

Podatki o prenosih še niso na voljo.

Literatura

Viri

Bajec, A., Jurančič, J., Klopčič, M., Legiša, L., Suhadolnik, S., Tomšič, F., Čop, B., Rigler, J., Černelič, I., Hajnšek-Holz, M., Jakopin, F., Leder-Mancini, Z., Logar, T., Müller, J., Humar, M. in Šircelj-Žnidaršič, I. (ur.). (1970–1991). Slovar slovenskega knjižnega jezika. Založba ZRC, Znanstvenoraziskovalni center SAZU. www.fran.si

Center za jezikovne vire in tehnologije. (b. d.). Gigafida 2.0: Korpus pisne standardne slovenščine [Korpus]. Viri CJVT. https://viri.cjvt.si/gigafida

Gliha Komac, N., Jakop, N., Kern, B., Klemenčič, S., Krvina, D., Ledinek, N., Michelizza, M., Mirtič, T., Perdih, A., Petric, Š., Snoj, M. in Žele, A. (ur.). (2014). Slovar slovenskega knjižnega jezika (Druga, dopolnjena in deloma prenovljena izdaja). Založba ZRC, Znanstvenoraziskovalni center SAZU. www.fran.si

Literatura

Bartmiński, J. (2007). Opozycja swój / obcy a problem językowego obrazu świata. Etnolingwistyka, 19, 35–59.

Bartmiński, J. (2016). Słowa klucze, kulturemy, koncepty kulturowe. Przegląd Humanistyczny, 60(3), 21–29.

Będkowska-Kopczyk, A. (2018). Słowa klucze kultury na przykładzie wyrażeń „matka Polka” oraz „cankarjanska mati” i „Cankarjeva mati”. V M. Wtorkowska, M. Wacławek in L. Rezoničnik (ur.), Sedemdeset let poučevanja poljskega jezika v Ljubljani (str. 247–257). Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani.

Będkowska-Kopczyk, A. (2020a). Vino ‘wine’ as one of the key words of Slovene culture: A linguo-cultural analysis with application in cross-cultural communication in tourism. V V. Mikolič (ur.), Language and Culture in the Intercultural World (str. 45–57). Cambridge Scholars Publishing.

Będkowska-Kopczyk, A. (2020b). Uporabnost koncepta ključnih besed kulture pri poučevanju kulturoloških vsebin in razvijanju medkulturne zmožnosti (na primeru vinske leksike). Slavia Centralis, 13(1), 115–125.

Będkowska-Kopczyk, A. in Antloga, Š. (2016a). Ključne besede slovenske kulture: Interdisciplinarni pristop. Annales. Series historia et sociologia, 26(1), 85–94. https://doi.org/10.19233/ASHS.2016.8

Będkowska-Kopczyk, A. in Antloga, Š. (2016b). Klopotec kot ena ključnih besed slovenske kulture. V M. Jesenšek (ur.), Rojena v narečje: Akademikinji prof. dr. Zinki Zorko ob 80-obletnici (str. 545–560). Mednarodna založba Oddelka za slovanske jezike in književnosti, Filozofska fakulteta.

Begonja, H. (2023). Funkcionalni prijevodi u tekstnoj vrsti jelovnik. Fluminensia, 35(1), 119–152. https://doi.org/10.31820/f.35.1.10

Burkhardt, H. (2008). Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu. Język a Kultura, 20, 197–209.

Đukanović, M. (2011). Slovenske etnografske prvine v slovaropisju. V S. Kranjc (ur.), Meddisciplinarnost v slovenistiki (Obdobja 30, str. 107–112). Znanstvena založba Filozofske fakultete.

Gačnik, A. (2014). Slovenian wine stories and wine identities: From the heritage and culture of wine to wine tourism. V M. Harvey, L. White in W. Frost (ur.), Wine and Identity: Branding, Heritage, Terroir (str. 133–159). Routledge.

Gawlak, M. (2016). Tłumacz wobec historii – elementy kulturowe w przekładzie Draga Jančara pt. „Widziałem ją tej nocy”. V J. Lubocha-Kruglik in O. Małysa (ur.), Przestrzenie przekładu (str. 149–162). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Goddard, C. (2015). Words as carriers of cultural meaning. V J. R. Taylor (ur.), Oxford Handbook of the Word (str. 380–398). Oxford University Press.

Goddard, C. in Wierzbicka, A. (1995). Key Worlds, Culture and Cognition. Philosophica, 55, 37–67. https://doi.org/10.21825/philosophica.82354

Jugović, T. (2016). Pri sosedih za mizo: brezekvivalentna leksika in njene leksikografske rešitve v slovensko-hrvaškem in slovensko-srbskem slovarju. Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie, 5, 132–144. https://doi.org/10.17951/zcm.2016.5.132

Kocbek, A. (2013). Unlocking the potential of translation for FLT. Linguistica, 54(1), 425–438. https://doi.org/10.4312/linguistica.54.1.425-438

Kownacka, P. (2023). Lokalność w nauczaniu języka polskiego jako obcego na przykładzie Podlasia [Doktorska disertacija]. Uniwersyet w Białymstoku.

Liebmann, F. (2015). Kulturemi u njemačkim i engleskim prijevodima romana Ive Andrića Na Drini ćuprija i Travnička hronika [Doktorska disertacija]. Karl-Franzens-Universität Graz.

Mikolič, V. (2014). Ključne besede kulture – ključ za razumevanje kultur. V M. Jesenšek (ur.), Jeziki, literature in kulture v stiku: Ob 200-letnici M. J. Lermontova, 110-letnici Srečka Kosovela in 100-letnici Vitomila Zupana (str. 285–298). Univerza v Mariboru.

Mikolič, V. (2020). Keywords of Slovenian tourism and culture in selected cases. V V. Mikolič (ur.), Language and Culture in the Intercultural World (str. 34–44). Cambridge Scholars Publishing.

Mikolič, V. (2021). Ali bereš Cankarja? Slovenska matica.

Musek, J. (1997). Psihološke prvine narodne identite in analiza slovenske samopodobe. V D. Nećak (ur.), Avstrija, Jugoslavija, Slovenija. Slovenska narodna identiteta skozi čas (str. 174–203). Profima.

Nagórko, A. (2004). Etnolingvistika i kulturemi u međujezičnom prostoru. Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovje, 30(1), 131–143.

Nagórko, A. (2021). Anny Wierzbickiej key words a kulturemy: porównywanie języków – porównywanie kultur? Prace Filologiczne, 76, 387–400.

https://doi.org/10.32798/pf.878

Nagórko, A., Łaziński, M. in Burkhardt, H. (2004). Dysynktywny słownik synonimów. TAiWPN Universitas.

Newmark, P. (1988). Approaches to Translation. Prentice Hall.

Niewiara, A. (2014). Od polskich słow do polskich zdań: W poszukiwaniu słow kluczy do polskiej kultury. Forum Lingwistyczne, 1, 65–75.

https://journals.us.edu.pl/index.php/FL/article/view/6046

Niewiara, A. (2015). Słowa klucze kultury w sytuacji bliskiego sąsiedztwa kultur i powinowactwa językowego (dusza – serce). LingVaria, 10(2), 291–304. https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.22

Niewiara, A. (2017). Słowa klucze kultury jako nazwy pojęć wyrazistych o wysokim stopniu utrwalenia a zagadnienia synonimii leksykalnej. LingVaria, 12(1), 233–252. https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.23.16

Niewiara, A. (2018). Wesół był Polak: z rozważań nad pojęciami kluczowymi kultury polskiej: antonimia i pojęcia spolaryzowane. V M. Pastuch (ur.), Historia języka w XXI wieku: stan i perspektywy (str. 703–713). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Niewiara, A. (2022). Aksjologiczna wartość hymnów państwowych Słowian w ujęciu porównawczym. LingVaria, 17(1), 215–238.

https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.33.13

Oskaar, E. (1988). Kulturemtheorie: Ein Beitrag zur Sprachverwendungsforschung. Vandenhoeck & Rupprecht.

Polajžar, K. (2017). Slovenske turistične kmetije – prenos kulturemov v nemških prevodih [Magistrsko delo]. Univerza v Mariboru.

Poyatos, F. (1976). Man beyond Words: Theory and Methodology of Nonverbal Communication. New York State English Council.

Poyatos, F. (2002). Nonverbal Communication across Disciplines: Volume 1: Culture, Sensory Interaction, Speech, Conversation. John Benjamins.

Rak, M. (2015). Kulturemy podhalańskie. Księgarnia Akademicka.

Rak, M. (2020). Kulturemy i onomastyka [Культуремы и ономастика]. V Н. С. Ганцовская in В. И. Супрун (ur.), Ономастика Поволжья. Материалы XVIII Международной научной конференции 9–10 сентября 2020 года (str. 120–125). Кострома. https://doi.org/10.34216/2020-1.onomast.120-125

Šmitek, Z. (2011). Mitološko izročilo Slovencev: Svetinje preteklosti. Študentska založba.

Tambor, J. (2006). Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Toporišič, J. (1992). Enciklopedija slovenskega jezika. Cankarjeva založba.

Vermeer, H. J. in Witte, H. (1990). Mögen Sie Zistrosen? Scenes & frames & channels im translatorischen Handeln. Groos.

Vučajnk, T. in Legvart, P. (2022). Pogled v svet besed: prepoznavanje raznojezičnosti v prvem triletju osnovne šole: vključevanje literarnih besedil za spodbujanje medkulturnega dialoga in usvajanje jezika. Colloquium: New Philologies, 7(1), 167–178. https://doi.org/10.23963/cnp.2022.7.1.8

Wacławek, M. in Wtorkowska, M. (2022a). O Polakach i Słoweńcach – w kręgu językowo-kulturowych stereotypów. Založba Univerze v Ljubljani.

https://doi.org/10.4312/9789617128574

Wacławek, M. in Wtorkowska, M. (2022b). „Ljubezen do hribov, domače hrane, športa in narodne glasbe” – pravi Slovenec versus prawdziwy Słoweniec po mnenju slovenskih in poljskih anketirancev. V G. Nikolovski in N. Ulčnik (ur.), Slavistična prepletanja 4 (str. 57–77). Univerza v Mariboru, Univerzitetna založba.

Wierzbicka, A. (1997). Understanding Cultures Through Their Key Words: English, Russian, Polish, German, Japanese. Oxford University Press.

Williams, R. (1976). Keywords: A Vocabulary of Culture and Society. Oxford University Press.

Wyka, K. (1962). Słowa‑klucze. Zagadnienia Rodzajów Literackich, Tom IV, 2(7), 5–34.

Zakrajšek, K. (2000). Kultura in slovar: prevajanje slovenskega kulturološkega besedja. V I. Orel (ur.), 36. Seminar slovenskega jezika, literature in kulture (str. 365–375). Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik pri Oddelku za slovanske jezike in književnosti Filozofske fakultete.

Zarzycka, G. (2019). Kulturemy polskie – punkty widzenia, techniki ich wydobywania i negocjowania: Stosowanie perspektywy etnolingwistycznej w glottodydaktyce polonistycznej. Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, 26, 425–441. https://doi.org/10.18778/0860-6587.26.29